Porozmawiajmy o uczuciach

Sfera życia uczuciowego była przez wiele stuleci zaniedbywana przez tych, którzy interesowali się życiem człowieka.

Wiele lat upłynęło zanim w filozofii, psychologii, czy pedagogice zaczęto uznawać uczucia za również ważne jak intelekt. Obecnie bardzo dużą wagę przywiązuje się zarówno do intelektu - umiejętności myślenia, kojarzenia - jak i inteligencji emocjonalnej - umiejętności odczuwania i rozpoznawania uczuć innych ludzi. Współodczuwania ich stanów emocjonalnych , czyli empatii.

Zrozumienie człowieka jest niemożliwe bez zapoznania się ze sferą jego życia emocjonalnego.

Uczucia są wartością i istotną częścią natury ludzkiej. Towarzyszą nam od urodzenia. Traktowe z należytym szacunkiem i troską, mogą stać się podstawą dalszego rozwoju i osiągnięcia dojrzałości. Odzwierciedlają również nasz stosunek do otoczenia i innych ludzi, ale także do samego siebie, ponieważ to one budują nasz system wartości.

Skąd biorą się uczucia? - Właściwie do końca niewiadomo ...

Część z nich z pewnością ma związek z naszym wychowaniem, jest wynikiem wzorców przekazywanych przez rodziców oraz kulturę naszego kraju.

• Ważne są nie tylko dlatego, że służą naszemu rozwojowi.
• Są niezastąpione, gdy chcemy zrozumieć innych ludzi i wchodzić z nimi w prawidłowe relacje.
• Nie potrafimy do końca zrozumieć, to co czują inni, gdy nie przejmujemy się własnymi emocjami.
• Uczucia są jakby narzędziami, których potrzebujemy, gdy chcemy zbudować prawdziwy związek z drugim człowiekiem,
• Trzeba nauczyć się cenić i szanować mądrość uczuć
• Zostały one nam dane, stanowią wyposażenie każdego człowieka.

Co więc oznacza pojęcie emocje?

• Pojęcie emocje pochodzi od łacińskiego słowa emovere - oznacza poruszyć się, wstrząsnąć, zamieszać. Doświadczenia nasze ukazują trafność tego określenia. Mieszają się w nasze życie aby je poruszyć.
• Czasem używa się zamiennie obu tych terminów: emocje - uczucia. Nie zawsze jest to jednak uzasadnione.

EMOCJE:

• mają charakter sytuacyjny
• są krótkotrwałe
• w danym momencie występuje tylko jedna emocja
• impulsywność dominuje nad refleksją
• są wrodzone - tak rozumiane charakteryzują zarówno ludzi jak i zwierzęta

UCZUCIA:

• przeżycia specyficznie ludzkie
• są trwałe, choć trudno określić to w ramach czasu
• nie mają charakteru wrodzonego
• nabywamy je w drodze doświadczeń społecznych (od prostych, np. strach, gniew do złożonych, np. miłość, przyjaźń)

Motywacja wyraża cel emocji. Intelekt i wola współpracując z emocjami motywują nas do czynu.

1. Stany emocji

W naszym życiu spotykamy się z rozmaitymi uczuciami lub stanami emocjonalnymi. Są to: miłość, złość, wrogość, radość, euforia, ból, lęk, zazdrość i wiele innych. Często myślimy o nich jako o pozytywnych - miłość i negatywnych - złość. W świetle rozważań na temat uczuć proponujemy nieco inne rozumienie naszych stanów emocjonalnych. Jako stanów emocjonalnych - przyjemnych i nieprzyjemnych dla nas, wygodnych i niewygodnych. Ponieważ stan emocjonalny jest po prostu stanem emocjonalnym. A wszystkie stany emocjonalne (przyjemne i nieprzyjemne) należy zaakceptować. Natomiast musimy ograniczyć pewne działania, które podejmujemy w wyniku odczuwania różnych emocji. Uczuciami tłumaczy się wiele ludzkich zachowań; nie lubię go, więc mu nie pomogę. Lub też wręcz przeciwnie - kocham i zrobię wszystko dla niego. W ogóle trudno jednoznacznie mówić o uczuciach, każdy człowiek ma swoje osobiste wyobrażenia każdego z nich. Są to terminy nieostre, dlatego też mogą oznaczać w różnych sytuacjach różne rzeczy. I w tym cały urok uczuć...

2. Kontrola zachowań

Interpretacji własnych uczuć pomaga język. Uczucia nazwane stają się łatwiejsze do rozpoznania, nazwania, zaakceptowania i wyrażenia.

• Wszystkie strony emocjonalne należy zaakceptować - pewne działania należy ograniczyć
• Należy przyznać się do uczuć nieprzyjemnych i wziąć pełną odpowiedzialność za działania podjęte pod ich wpływem
• Przyznanie się do nieprzyjemnych uczuć nie oznacza przyzwolenia na wyładowanie ich na innych ludziach. Oznacza to jedynie wzięcie ich jedynie pod świadomą kontrolę, tzn. nauczyć się sposobów uwalniania od nich i wyrażania ich w sposób społecznie akceptowalny.
• Najpierw ujawnienie nieprzyjemnych emocji, by mogły pojawić się dobre pomysły na rozwiązanie problemów
• Zaprzeczanie dobrym emocjom wzbudza niepokój i złość

3. Uczucia i emocje w roli "panów" i "wrogów"

Uczucia i emocje w roli "panów":

• Jeżeli stany emocjonalne biorą nad nami górę, to dajemy im wtedy władzę kierowniczą w naszym życiu - a przecież mamy jeszcze rozum i wolę
• Gdy dominują, wtedy wymykają się spod kontroli rozumu, działamy bezrefleksyjnie. Mogą wtedy popychać do zachowań niewłaściwych, czy wręcz nagannych
• Jeżeli pozwolimy im kierować, przekreślamy cel, dla którego zostały nam dane

Uczucia i emocje jako nasz "wróg":

• Niektórzy odnoszą się do uczuć nieprzyjemnie, jakby były naszymi wrogami
• By je zwalczać, pozwalamy im zaprzeczać poprzez ukrywanie uczuć
• Kiedy je tłumimy, celowo spychamy je w głąb siebie. Jednak one nadal istnieją i odbijają się na relacjach z innymi ludźmi
• Zaprzeczanie uczuciom nie jest skuteczne. Może to prowadzić do większych problemów - depresja, choroby psychosomatyczne i fizyczne
• Zaprzeczanie uczuciom ukrywa problem ale także go nie naprawia
• Spychane w głąb siebie uczucia i emocje będą czekać na "swój czas" - wtedy będą kierować naszymi działaniami destrukcyjnie
• Problemy emocjonalne wywołane podejściem "emocje to wróg" są bardzo trudne do wyleczenia, co stwierdzi każdy psycholog czy duszpasterz
• Emocje traktowane jak wróg będą się zachowywać jak wróg i zawsze podejmują działania odwetowe

Z uczuciami nie należy walczyć ani im się bezwolnie poddawać. Trzeba nauczyć się je rozpoznawać i prawidłowo wyrażać tak, aby nie krzywdzić innych.

4. Co potrafią uczucia?

Pytanie brzmi nieco dziwnie, bo uczucia to nie są ludzie - nie mają więc żadnych umiejętności. Przecież nie można ich nawet dotknąć, trudno je namalować i opisać.

A jednak potrafią dużo:

• mogą całkowicie zmienić postrzeganie pewnych zjawisk i ludzi ("czar miłości" i "moc nienawiści")
• mogą wpłynąć na nasze decyzje w określonych sytuacjach (strach, ucieczka, współczucie, pomoc innym)
• mogą zmienić nasze zachowanie w różnych sytuacjach tak, że tę zmianę dostrzegą inni ludzie (publiczne przeklinanie, okazywanie wzruszenia, płacz)
• mogą sprawić, że będziemy uparcie dążyć do jakiegoś celu nie zwracając uwagi na wszystkie przeciwności losu (uzyskiwanie wyników w sporcie, nauce)
• mogą zmienić nasze relacje z otoczeniem na lepsze lub gorsze, w zależności od tego jak je umiemy wyrażać. Jeżeli umiemy wyrażać to, co czujemy to dajemy jasny komunikat, jesteśmy dla innych przewidywalni

Wyrażanie złości:

Zamiast oskarżać/obrażać:

• Powiedz co czujesz w związku z nieakceptowaną sytuacją.
• Określ swoje oczekiwania używając słów: "zależy mi na tym", "to jest dla mnie ważne".

Zamiast oceniać:

• Opisz co widzisz/słyszysz.
• Opisz co czujesz.

Jak radzić sobie ze swoimi uczuciami

Zaakceptuj wszystkie uczucia i ukierunkuj postępowanie. Zastanów się jak się z nimi uporać nie raniąc innych.

Opracowały na podstawie książek:

• Joanna Sakowska - "Szkoła dla Rodziców i Wychowawców" - CMPPP MEN Warszawa 1999
• Marshall B. Rosenberg - "Porozumienie bez przemocy. O języku serca" - Wydawnictwo Jacek Santorski & Co Warszawa 2003
• I własnych doświadczeń zawodowych

Pedagog Elżbieta Szklarczyk i psycholog Marta Piechowicz