Historia

Strażacy organizowali odczyty i pogadanki na temat bezpieczeństwa pożarowego, udzielali porad w zakresie wyposażenia obiektów w podręczny sprzęt gaśniczy oraz prowadzili kontrolę stanu bezpieczeństwa pożarowego na terenie miasta. Dla przykładu wskazanym jest podać, że w 1938 roku, w trakcie kontroli trwającej 4 dni dokonano sprawdzenia 870 budynków. Podobnie jak w okresie zaborów, również w Polsce niepodległej jedną z najbardziej dotkliwych klęsk niszczących dobytek ludności były pożary. Były one tym dotkliwsze, że bardzo powoli poprawiał się stan budownictwa i jeśli w Chrzanowie początek lat dwudziestych charakteryzował się rozwojem nowoczesnego budownictwa z materiałów niepalnych, to w sąsiednich gminach wiejskich przeważały budynki wykonane z drewna i słomy. Cięższe też były warunki życia na wsi. Brak opieki nad dziećmi, wyręczanie się nimi przy pracach w zabudowaniach gospodarczych, noclegi w stodołach i na strychach były częstymi przyczynami powstawania pożarów.

O ile w Chrzanowie od dawna istniało zorganizowane pogotowie ogniowe, tak w środowisku wiejskim ludność nie była przygotowana do zwalczania pożarów i w wielu przypadkach nie posiadała własnej straży pożarnej, dlatego też dokumenty historyczne wskazują na większą ilość pożarów i ich szerszy zasięg w gminach wiejskich powiatu chrzanowskiego. Źródła finansowania ochotniczej straży pożarnej, z uwagi na różnorodne czynności związane z egzystencją tej placówki, były różne. Chrzanowska straż pożarna czerpała swoje fundusze ze składek członkowskich, świadczeń i zapisów na rzecz stowarzyszenia czynionych przez współmieszkańców oraz wpływów z urządzanych imprez kulturalnych i artystycznych, a także z dotacji przekazywanych strażom przez samorząd terytorialny i instytucje ubezpieczeniowe. Podstawową grupę dochodów stanowiły fundusze osiągnięte z ofiarności członków straży i jej najbliższego środowiska. Jakkolwiek rezultat tej ofiarności często był niewspółmierny z wysiłkiem i zabiegami strażaków, przynosił zadawalające efekty.

Dla pozyskania większych środków na rozwój ochrony przeciwpożarowej podejmowano również takie działania jak utworzenie Koła Przyjaciół Straży Pożarnej, do którego należeli obywatele miasta Chrzanowa, zwłaszcza właściciele nieruchomości, sklepów i warsztatów rzemieślniczych. Roczną składkę zaproponowano w wysokości 1 zł, z przeznaczeniem na cele oświatowe i kulturalne OSP Chrzanów. Koło Przyjaciół Straży Pożarnej w Chrzanowie przynosiło zyski symboliczne i nieregularne aż do wybuchu II wojny światowej. Następną, bardziej widoczną formą pozyskiwania środków finansowych były dochody osiągane przez stowarzyszenie przy organizowaniu kwest ulicznych, zabaw i loterii fantowych.

Należy również wspomnieć o znaczących dochodach, jakie uzyskiwano z gwoździ pamiątkowych, które rozprowadzano z okazji poświęcenia nowej remizy, obchodów 60-lecia przy poświęceniu samochodu strażackiego. Jednak tego typu uroczystości odbyły się zaledwie kilkakrotnie na przestrzeni wieku. W okresie II Rzeczypospolitej, w warunkach niedorozwoju kulturalnego małych miast i wsi, każde działanie na tym polu spotykało się z dużym zainteresowaniem społeczeństwa. Najczęściej organizowano festyny i zabawy taneczne, wieczornice i ćwiczenia popisowe. Natomiast uroczystości poświęcenia nowej strażnicy czy samochodu pożarniczego, jako mające większy wymiar, przeradzały się w święto całego społeczeństwa Chrzanowa. Korpus straży pożarnej dumnie prowadzony przez poczet sztandarowy stał się nieodłącznym elementem uroczyście obchodzonych w Chrzanowie rocznic narodowych, a w szczególności rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja i odzyskania niepodległości w dniu 11 listopada 1918 r. Bardzo uroczyście obchodzono święta Wielkiej Nocy.

Poczynając od Wielkiego Piątku, ubrani w mundury i hełmy strażacy trzymali warty honorowe przy grobie Chrystusa. Pełnienie takiej warty uznawano za zaszczytne wyróżnienie, a dobór kandydatów uzależniano od ich postawy i wartości moralnych. Źródła jakimi dysponuję, wskazują na bardzo doniosły charakter uroczystości, w których brała udział straż pożarna. Wśród licznych działań przedwojennej Ochotniczej Straży Pożarnej w Chrzanowie trudno nie zauważyć obecności kobiet, które zrzeszone były w ramach Żeńskiej Drużyny Samarytańskiej. W dokumentach archiwalnych OSP Chrzanów pierwsze wzmianki wskazujące na obecność oddziału żeńskiego pochodzą z roku 1932. Działalność tego oddziału trwała (ze zmienioną nazwą w 1938 r. : Żeńska Służba Pożarnicza) do roku 1939. Godnym zauważenia jest fakt, że mimo korzystnych warunków, jakie stworzono dla organizowania tych oddziałów, drużyny sanitarne nigdy nie miały charakteru masowego.

W 1936 roku na 675 ochotniczych straży pożarnych działających na terenie województwa krakowskiego, tylko 55 posiadało własne drużyny kobiece. Okres bezpośrednio poprzedzający wybuch II wojny światowej, charakteryzujący się napięciem społecznym, gorączkowymi przygotowaniami do obrony i ogólnie nerwową atmosferą, wpłynął mobilizująco na działania chrzanowskich strażaków. Zwiększono liczbę zajęć z zakresu OPLiG, wyremontowano i zakonserwowano cały sprzęt strażacki. Ze środków finansowych, które otrzymali od Starosty Powiatu Chrzanów, zamierzano dokonać zakupu najpotrzebniejszych asortymentów pożarniczych. Kolejne dokumenty z tego okresu to datowane 12.12.1939 r. wezwanie dla Ochotniczej Straży Pożarnej w Chrzanowie, aby ta w wyznaczonym terminie przesłała pełną listę członków, z podziałem pełnionych funkcji w straży do Komendanta Policji w Chrzanowie i Komisarza Miasta Chrzanowa. W okresie okupacji na terenach wcielonych do Rzeszy Niemieckiej i Związku Radzieckiego wprowadzono organizacje ochrony przeciwpożarowej, obowiązująca na obszarach tych krajów.

W Generalnej Guberni ustanowiono polskie fachowe organy ochrony przeciwpożarowej, które kierowały polskimi strażami pożarnymi i sprawowały nad nimi nadzór. Po raz pierwszy w polskim pożarnictwie wprowadzono jednolite nazewnictwo stopni pożarniczych, dystynkcje i umundurowanie według wzorów wojskowych, ujednolicono szkolenie kadry dla zawodowych straży pożarnych. Kierownik Techniczny Pożarnictwa na terenie Generalnej Guberni był, jako centralny organ fachowy, zwierzchnikiem całej zawodowej kadry kierowniczej i nadzorował wszystkie straże pożarne. Chrzanów został wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej w dniu 24 stycznia 1945 roku. W wyniku działań wojennych i późniejszych akcji repatriacyjnych ludności pochodzenia żydowskiego, miasto opuściła znaczna część jego mieszkańców. Luki te zostały wypełnione w krótkim czasie przez migrację ludności polskiej ze wschodu. Powracali też mieszkańcy Chrzanowa wywiezieni w czasie wojny na przymusowe roboty do Niemiec, a wśród nich przedwojenni działacze chrzanowskiej OSP.

Pierwsze zadania OSP w Chrzanowie to odgruzowywanie ulicy dojazdowej do remizy i przywracanie sprawności technicznej sprzętu pożarniczego. Dzięki zaangażowaniu przedwojennej załogi w czasie okupacji sprzęt strażacki nie został całkowicie zdewastowany ani zniszczony, ale nie było go też zbyt wiele. Sporządzony wykaz strat pożarniczych za czas okupacji oszacowano na 488.925 zł. Pierwszy sprzęt silnikowy chrzanowskiej straży pożarnej składał się z samochodów marki G.M.C., Mercedes i Fordson, które wymagały remontów i nie posiadały należytego wyposażenia. Od pierwszych dni po wyzwoleniu strażacy uczestniczyli w akcjach gaśniczych. W większości zdarzeń działania ratownicze polegały na odcinaniu dopływu prądu na ciągle tlących się zgliszczach i dogaszaniu pogorzelisk. Wymierną część wyjazdów stanowiły akcje gaśnicze poza terenem miasta a dotyczące podpalanych stodół, stogów, domostw oraz płonących lasów.

W tym miejscu wskazanym jest podać, że w wyniku zmian ustrojowych i administracyjnych w kraju, a co się z tym wiązało reorganizacji w strukturach ochrony przeciwpożarowej, został powołany nowy organ do zarządzania i nadzoru nad terenowymi jednostkami OSP – Powiatowy Komendant Straży Pożarnych. W Chrzanowie funkcję tę objął podporucznik pożarnictwa A. Mielecki. Był to pierwszy zawodowy komendant straży pożarnych w dotychczasowej historii straży pożarnej w tym mieście. Obok działań gaśniczych i na rzecz ochrony przeciwpożarowej członkowie OSP Chrzanów czynnie uczestniczyli w odbudowie miasta. Pomagali przy oczyszczaniu ulic z gruzów, odzyskiwaniu cegieł z rozbieranych ruin budynków oraz przy odbudowie i uruchamianiu zniszczonych zakładów pracy. Trudne początki wznowienia działalności w powojennej rzeczywistości miasta Chrzanowa, dzięki ogromnemu zaangażowaniu i chęci pracy społecznej strażaków, zaowocowały nienajgorszym poziomem organizacyjnym tego stowarzyszenia. Już w 1946 roku straż ta była mocną, czterdziestoosobową jednostką bojową. Dalszy sprawny rozwój tej organizacji został zatrzymany decyzją Starosty Powiatowego, który po dokonaniu lustracji straży rozwiązał Stowarzyszenie Ochotniczej Straży Pożarnej w Chrzanowie z dniem 30.01.1947 r. Do czasu zreorganizowania OSP i ukonstytuowania się nowego zarządu OSP władzę wykonawczą w stowarzyszeniu sprawował Powiatowy Komendant Pożarnictwa.

Organizacja zamarła na 3 miesiące. Na kolejnym zebraniu organizacyjnym, które odbyło się w budynku strażnicy w dniu 26 kwietnia 1947 roku, wybrano nowy zarząd “(...) z pełnym uprawnieniem do spełnienia przyjętych na siebie obowiązków zgodnie ze statutem OSP ”. Wybór właściwego zarządu i pozorne uregulowanie zakresu spraw organizacyjnych OSP nie przyniosło oczekiwanej przez strażaków swobody w kierowaniu tą organizacją. W 1948 roku nadrzędne władze powiatowe kolejny raz usiłowały podnieść poziom organizacyjny tego stowarzyszenia. Tym razem próbowano zasilić OSP członkami Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej poprzez połączenie tych dwóch organizacji. Usilna i odgórna konsolidacja ORMO i OSP nie była mile widziana przez strażaków, stąd też dzięki zastosowaniu najdelikatniej pojętej dyplomacji, prowadzonej przez ochotników i Powiatowego Komendanta Pożarnictwa, do następnej reorganizacji nie doszło. Mimo burzliwych losów organizacyjnych chrzanowskiej OSP nie zaniedbywano w owym czasie spraw operacyjno – bojowych. Najważniejszą z nich było zakończenie remontu samochodu marki G.M.C., któremu przede wszystkim brakowało nietypowego ogumienia. Na bieżąco naprawiano i utrzymywano w gotowości bojowej motopompy i cały sprzęt pożarniczy. W pierwszych latach powojennych ta jednostka należała do najlepiej wyszkolonych jednostek w całym powiecie. Swą stosunkowo wysoką sprawność bojową zawdzięczała systematycznie prowadzonym szkoleniom. Nabyta wiedza i umiejętności z kolei procentowały poprzez zdobywanie wysokich lokat na zawodach powiatowych i rejonowych.

Poza takimi zajęciami jednostka prowadziła szeroką działalność kulturalno – oświatową. Chociaż w warunkach Polski Ludowej elementy postawy patriotycznej i służby społecznej nabierały odmiennego wyrazu, a realizacja podstawowych zadań OSP skierowana została na własność społeczną a nie jak dawniej własność prywatną i propagowano wychowanie w idei socjalizmu – strażacy, z powodu braku doświadczenia, organizowali swoje imprezy według przedwojennych zasad. Działania takie zapewniały pewny zysk, były sprawdzone i jakby historycznie im przypisane. Stąd też w harmonogramach zajęć kulturalnych widnieją organizowane zabawy taneczne, wieczorki, festyny, loterie fantowe. Z innych zajęć świetlicowych na uwagę zasługują turnieje szachowe czy wspólne słuchanie audycji radiowych. W porozumieniu z Miejską Biblioteką Publiczną w Chrzanowie zakupiono książki i zorganizowano własną bibliotekę strażacką.

Początek lat pięćdziesiątych przyniósł pierwszą w Polsce Ludowej ustawę o ochronie przeciwpożarowej. Nowy statut pozbawił dotychczasowe stowarzyszenia niezależności, sparaliżował inicjatywy społeczne, spowodował zerwanie bardzo owocnych więzi straży ze społeczeństwem. Taka sytuacja zaistniała również w chrzanowskiej jednostce. Zlikwidowano Zarząd Straży, pozbawiono członków stowarzyszenia prawa wyrażania woli wyboru naczelnika, który do tej pory był mianowany z urzędu przez Komendanta Powiatowego Straży Pożarnych.